وب سایت تخصصی سیاست گذاری عمومی

منظور از ارزیابی تاثیر اجتماعی، تحلیل نظام یافتۀ تغییرات پایدار یا مهم مثبت یا منفی خواسته و ناخواستۀ اجتماعی و فرهنگی در شهر و زندگی شهروندان است که در نتیجۀ رخدادهای برنامه‌ریزی شده شامل سیاست‌ها، برنامه‌ها، طرح‌ها و پروژه‌ها پدید می‌آید.

تنظیم: راضیه امامی میبدی*

مقدمه: طرح مساله

شهرداری تهران یکی از مهمترین نهادهای عمومی است که با تصمیم گیری‌ها و سیاستگذاری‌های خود زندگی شهروندان تهرانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. پیامدهای ناخوشایند و گاه زیانبخش برخی از پروژه های شهری بر زندگی مردم، عدم تعامل مدیران شهری در اجرای پروژه‌ها با شهروندان و عدم نیازسنجی برای اجرای پروژه های شهری منجر به عدم پیشرفت برخی از پروژه های شهری مطابق با خواسته‌ها و مطالبات مردم، ناکام ماندن برخی از آنها در تامین اهداف اجتماعی و در نتیجه عدم استقبال مردم از آنها شده است. نظر به آثار و پیامدهای محسوس و غیر محسوس پروژه‌های شهری بر زندگی شهروندان، شورای شهر تهران طی مصوبه‌ای در سال 1386 شهرداری تهران را موظف به مطالعات توجیهی فنی، اقتصادی، زیست محیطی و فرهنگی در تمامی پروژه‌های شهری کرد. در پی مصوبۀ شورای شهر، شهردار تهران ابلاغیۀ ضرورت پیوست اجتماعی برای پروژه‌های شهری را صادر نمود و بستر قانونی برای ورود ارزیابی تاثیر اجتماعی (اتا) به شهرداری تهران فراهم شد.

تکالیف قانونی

 به استناد بندهاي ذيل، مطالعه آثار و پيامدهاي اجتماعي و فرهنگي طرح­ها و پروژه­هاي شهري در قالب پیوست و ارزیابی تاثیر الزامي است. (آیین نامۀ اتا: 1389، ص6)

1-    مصوبه شماره 10359/924/160 مورخ 20/6/86 شوراي اسلامي شهر تهران، مبنی بر تامین اعتبار مطالعه ارزیابی تاثیر اجتماعی از محل اعتبار پروژه.

2-    ابلاغیه شهردار تهران به شماره 10359/922/160 مورخ 20/6/88 در مورد الزام انجام مطالعات ارزیابی تاثیر اجتماعی.

مبانی نظری: ملاحظات نظری و روش شناختی ارزیابی تاثیر اجتماعی

منظور از ارزیابی تاثیر اجتماعی، تحلیل نظام یافتۀ تغییرات پایدار یا مهم مثبت یا منفی خواسته و ناخواستۀ اجتماعی و فرهنگی در شهر و زندگی شهروندان است که در نتیجۀ رخدادهای برنامه‌ریزی شده شامل سیاست‌ها، برنامه‌ها، طرح‌ها و پروژه‌ها پدید می‌آید. تاثیرات اجتماعی مواردی همچون سبک زندگی، فرهنگ، اجتماع، محیط، سیستم سیاسی، حقوق شخصی و مالکیتی، میراث فرهنگی، چشم انداز محیطی و بیم و آرزوهای مردم را در بر می‌گیرد. (ادارۀ کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران: 1389ب، صص16-17) در تعریفی مشابه، بانک جهانی ارزیابی تاثیر اجتماعی را شناخت و مدیریت فرایندهای تغییرات اجتماعی در جهت پشتیبانی از توسعۀ پایدار می‌داند. (سدلر و کبه در ادارۀ کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران: 1389الف، ص4) اصول مهم ارزیابی تاثیر اجتماعی عبارتند از: عدالت نسلی و برون نسلی، درونی کردن هزینه‌ها، ارتقاء سلامت و امنیت، دموکراتیک سازی تصمیم گیری و پذیرش تنوع. (ادارۀ کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران: 1389ب، صص26-27)

مدل مفهومی ارزیابی تاثیر اجتماعی

ارزیابی تاثیر[1] از اواخر دهۀ 1960 غالباً با رویکرد زیست محیطی برای تمام برنامه‌ها و پروژه‌ها در ایالات متحده الزامی شد. در دهۀ 1980 رشد کرد و در اروپا و استرالیا گسترش یافت. در سال 1981 اتحادیۀ بین المللی ارزیابی تاثیر تاسیس شد و سپس کمیتۀ بین سازمانی راهبردها و اصول ارزیابی پیامدهای اجتماعی به تعریف دقیق و عملیاتی از ارزیابی اجتماعی پرداخت. مراحل اساسی فرایند ارزیابی تاثیر اجتماعی عبارتند از:

1. مشارکت دادن مردم

2. شناسایی گزینه‌های جایگزین

3. ترسیم و تشریح وضع موجود

4. تعیین دامنه: تشخیص و اولویت بندی دامنه‌ای از پیامدهای اجتماعی محتمل

5. برآورد پیامدهای احتمالی

6. پیش بینی و ارزشیابی واکنش‌ها نسبت به پیامدها

7. برآورد پیامدهای غیر مستقیم و انباشتی

8. تغییر گزینه‌های جایگزین

9. تعدیل و تخفیف

10. نظارت

گرچه میان دو رویکرد علمی- منطقی که به پیش بینی تغییرات اهمیت می دهد و رویکرد سیاسی- اجتماعی که بر توسعۀ اجتماعی و توانمند سازی تاکید دارد از نظر چارچوب‌های ارزیابی تاثیر اجتماعی اختلاف نظر وجود دارد اما در عمل این اختلافات چندان واضح نیست و همۀ آنها از رویه‌های مشابهی استفاده می‌کنند که بر مشارکت و تعامل ذینفعان با یکدیگر استوار است. مهمترین ابزارها و روش‌های ارزیابی تاثیر اجتماعی شامل تحلیل ذینفعان، تحلیل ثانویه، روش‌های مشارکتی، مصاحبه، پیمایش‌ و روش‌های کارگاهی می‌شود. (سدلر و کبه در ادارۀ کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران: 1389الف، صص 15-30)

فهرستی از تاثیرات معمول در اقدامات توسعه‌ای در جدول زیر ارائه شده است.

منبع: ادارۀ کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران: 1389ب، ص41

مدل اجرایی: فرایند ارزیابی تاثیر اجتماعی

در راستای اجرای مصوبۀ شورای شهر، دستورالعمل ابلاغی شماره 98030/8710  تاریخ 31/4/87 تمامی بخش‌های شهرداری تهران را موظف نمود برای کلیه طرح‌ها و پروژه‌های شهری قبل، در طول اجرا و پس از اجرا، مطالعات ارزیابی تاثیر اجتماعی انجام دهند. برابر ابلاغیه مذکور وظایفی در زمینه نظارت و تایید علمی ارزیابی تاثیر اجتماعی و مراحل آن، برای تمامی بخش‌های شهرداری و اداره کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی تعیین شده که می‌بایست در قالب برنامه سالانه ارزیابی تاثیر اجتماعي تدوین و ابلاغ گردد. (آیین نامۀ اتا: 1389)

شهردار تهران در ابلاغیۀ شمارۀ 241088/8910 مورخ 12/3/89 مدیریت و مسئولیت ستادی پیوست اجتماعی  و فرهنگی تمام طرح‌ها و پروژه‌های شهرداری تهران را به اداره کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهر تهران واگذار کرد. در پی مسئولیت معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری برای نظارت ستادی و تدوین آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مربوطه، اداره کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی به نمایندگی از آن مسئول تهیه و تدوین آیین نامه اجرایی طرح‌های ارزیابی تاثیر اجتماعی پروژه‌های شهری – که در ادبیات اجرایی شهرداری تهران از آن به پیوست اجتماعی یاد می‌شود –گردید. آیین نامۀ اتا که قرار است در سال 1390 ابلاغ شود رهاورد این فرایند است که بر اساس تجارب به دست آمده از دستورالعمل‌های مربوط به اتا برای هر چه بهتر اجرا شدن آن تدوین شده است.

آیین نامۀ اتا در پی آن است که با تصویر فرآیند اجرایی و عملیاتی فراگیری ارزیابی تاثیر اجتماعی در ساختار شهرداری تهران، ضمن تخصصی کردن فرایند پژوهش این حوزه، مسیر پژوهشی پژوهشگران علاقمند به حوزه ارزیابی تاثیر اجتماعی را تسهیل نماید. در این آیین‌نامه سعی شده مکانیسم‌های اجرایی ارزیابی تاثیر اجتماعی به طور روشن و شفاف برای مدیران، کارشناسان، ناظران و محققان ارائه گردد. گرچه آیین‌نامۀ اتا بیشتر با تکیه بر ارزیابی تاثیر اجتماعی قبل از اجرا تهیه شده اما با اعمال برخی تغییرات محدود برای سایر انواع ارزیابی تاثیرات اجتماعی (حین و پس از اجرا) نیز قابل استفاده است. (آیین نامۀ اتا: 1389)

گرچه مراحل انجام اتا همانند روش، فعالیت­ها و تیم ارزیابی تاثیر متناسب با سطح انجام اتا متفاوت است، پژوهشگران اتا در شهرداری تهران ملزم به رعایت الگوی عمومی جدول ذیل هستند: (ضمیمۀ آیین نامۀ اتا: 1389)

جدول شرح خدمات اتا درشهرداری تهران

راه اندازی مطالعات ارزیابی تاثیر اجتماعی در شهرداری تهران حول پنج محور پوشش خلاء قانونی، ایجاد ساختار اجرایی، ترویج دانش، تربیت پژوهشگر و ضابطه‌مند کردن اتا انجام شده است. (مصاحبه با آقای امینی: 1389)

مدل اجرایی ارزیابی تاثیر اجتماعی پروژه‌های شهری در شهرداری تهران

• ·        پوشش خلاء قانونی

از آنجا که رویکرد غالب نظام اداری ایران حقوقی است، رویه‌هایی که برای آنها قوانین و مقررات مدونی وجود ندارد خارج از حوزۀ وظایف مدیران تلقی می‌‌شوند. یکی از دلایل عدم راهیابی مطالعات ارزیابی به شهرداری تهران، فقدان قانونی برای الزام مجریان پروژه به انجام آن بوده است. پس از مصوبۀ شورای شهر تهران در الزام به اجرای مطالعات توجیهی فنی، اقتصادی، زیست محیطی و فرهنگی در تمامی پروژه‌های شهری، دستورالعمل‌های اجرایی از سوی شهردار تهران و معاون فرهنگی و اجتماعی وی ابلاغ شد. این ابلاغیه‌ها وظایف سازمانی در رابطه با اتا و ضمانت اجرایی آن را تعیین و محل تامین اعتبار اتا را مشخص می‌کنند. بر این اساس، در پروژه‌های منطقه‌ای، معاونت اجتماعی- فرهنگی آن منطقه و در پروژه‌های فرامنطقه‌ای، معاونت فرهنگی- اجتماعی شهرداری تهران در تعامل با معاونت یا معاونت‌های ذی‌ربط که کارفرمای اصلی طرح هستند، مشاور پروژه و ادارۀ کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری به ایفای نقش می‌پردازند. (ادارۀ کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران: 1389ب، ص21) با پوشش خلاء قانونی راه برای پیگیری اتا هموار می‌شود.

• ·        ایجاد ساختار اجرایی

 اجرای یک طرح جدید معمولاً زمانی موفق‌تر است که سازمانی ویژۀ آن تاسیس شود. با واگذاری مسئولیت ستادی و مدیریتی انجام مطالعات ارزیابی تاثیر اجتماعی به ادارۀ کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، ادارۀ ارزیابی و پیوست اجتماعی برای اجرای آن در این ادارۀ کل تاسیس و از تمام حوزه‌های شهرداری خواسته شد نمایندۀ تام الاختیار خود را به آن معرفی کنند.

ادارۀ ارزیابی و پیوست اجتماعی دارای یک شورای علمی متشکل از اساتید دانشگاه در حوزه‌های علوم اجتماعی، معماری و شهرسازی و برنامه ریزی شهری به همراه کارشناسان حوزۀ معاونت اجتماعی شهرداری است و تصمیم گیری و سیاستگذاری دربارۀ ارزیابی تاثیر اجتماعی پروژه‌های شهری را به عهده دارد. هم اکنون غربالگری و سطح بندی پروژه‌های اتا توسط این شورا صورت می‌گیرد. جذب ناظر اتا، اعطای مجوز برگزاری کارگاه‌های اتا و نظارت بر آن، عقد قرارداد اتا و ایجاد بانک اطلاعاتی پروژه‌های اتا از وظایف جاری ادارۀ ارزیابی و پیوست اجتماعی به شمار می‌رود.

• ·        ترویج دانش

با توجه به فقدان سنت مطالعاتی قوی و ریشه دار در دانشگاه‌های ایران دربارۀ ارزیابی تاثیر اجتماعی، شهرداری تهران ترویج و گسترش دانش اتا را بر عهده گرفت. جذب اساتید دانشگاه، برگزاری نشست‌های تخصصی، تالیف و ترجمۀ کتاب و دستورالعمل‌های آموزشی و برگزاری اولین همایش ملی ارزیابی تاثیر اجتماعی از اقداماتی است که ادارۀ کل اجتماعی و فرهنگی برای ترویج دانش اتا در ایران انجام داده است.

• ·        تربیت پژوهشگر

برای جبران کمبود متخصصان اتا نسبت به عقد قرارداد همکاری با سه دانشگاه بزرگ تهران مبادرت شد. در پی این اقدام، ارزیابی تاثیر اجتماعی در دورۀ کارشناسی ارشد و دکترا تدریس شد و دانشجویان علوم اجتماعی با اصول تخصصی اتا آشنا شدند. علاوه بر این، حدود هجده کارگاه آموزشی اتا برای تربیت پژوهشگران برگزار و گواهینامۀ انجام اتا برای قبول شدگان صادر شد. این کارگاه‌ها با مجوز و تحت نظارت شهرداری تهران و در چارچوب قوانین و استانداردهای تعیین شدۀ آن اجرا می‌شود. در آیین نامۀ اتا کارگاه‌های آموزشی به سه سطح تقسیم شده و پژوهشگر متناسب با سطح کارگاه گذرانده می‌تواند درخواست اجرای اتا بدهد. (آیین نامۀ اتا: 1389، ص9) این فرایند موجب می‌شود پژوهشگران متناسب با سطح تجربه و مهارت خود پروژه های اتا را به عهده گیرند و از تولید گزارش‌هایی با کیفیت و کارایی پایین کاسته شود.

فرایند شرکت در کارگاه‌های آموزشی پیوست اجتماعی

• ·        ضابطه مند کردن اتا

یکی از ملاحظات مهم در کارایی مطالعات ارزیابی تاثیر اجتماعی، شناخت و درک متقابل انتظارات و خواسته‌های کارفرما و مجری از یکدیگر است؛ لذا آیین نامۀ اتا می کوشد تا حد امکان رویۀ اجرا و نظارت بر آن را شفاف کند. تدوین چارچوب گزارش نهایی، تهیۀ جدول شرح خدمات، تشریح مراحل اجرای اتا و زمان بندی، مشخص کردن شرایط انعقاد قراردادهای مطالعات اتا و میزان اعتبار آن، نحوۀ تعامل مجری و ناظر و وظایف ناظران برای شفافیت هر چه بیشتر فرایند اجرای اتا صورت گرفته تا از بروز مشکلات بعدی جلوگیری کند. شفافیت و ضابطه مندی اتا خصوصاً با توجه به تازگی آن در شهرداری تهران اهمیت زیادی دارد. یک نکتۀ قابل توجه، ضرورت تعامل ناظر و مجری با یکدیگر در طول اجرای پروژه است تا از بروز ناهماهنگی‌های بعدی در پایان بازۀ زمانی پیشگیری کند. (برای مطالعۀ جزئیات این موارد ر.ک. آیین نامۀ اتا: 1389) ادارۀ کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی درصدد است با تصویب لایحۀ ارزیابی تاثیر اجتماعی، آن را در شهرداری تهران پایدار کند.

نتایج و دستاوردها

مطالعات ارزیابی تاثیر اجتماعی ابتدا به صورت پایلوت در مناطق مختلف شهر تهران اجرا شد. در این مرحله 66 پروژه بر اساس اهمیت، منطقۀ اجرایی و تنوع موضوعی انتخاب شدند تا تحت ارزیابی تاثیر اجتماعی قرار گیرند. تجارب مرحلۀ پایلوت و پس از آن درس‌هایی به همراه داشت که تلاش شده در آیین نامۀ اتا بدان توجه شود: (مصاحبه با آقای امینی: 1389)

1. مشکلات موجود در قوانین و مقررات و رویه‌های اجرایی شهرداری: پیامد این امر رفتار سلیقه‌ای و مستقل بخش‌های شهرداری است. برای کاهش این مشکلات در آیین نامۀ اتا تلاش شده مکانیسم‌های اجرایی و نظارتی ارزیابی تاثیر اجتماعی به طور روشن و شفاف برای مدیران، کارشناسان، ناظران و محققان تشریح شود. با این حال، نظام پرداخت شهرداری متناسب با پروژه‌های فنی- عمرانی است و با حوزۀ مطالعاتی و پژوهشی سازگاری ندارد، طوری که حتی برخی از رویه‌های آیین نامه نیز در تعارض با قوانین شهرداری قرار می‌گیرد. در واقع، شهرداری تهران به قوانین و مقررات جدیدی نیاز دارد.

2. ضعف آموزش، ارزیابی و اجرای مطالعات اتا: برای رسیدگی به این امر در آیین نامه، سطح بندی پروژه‌های اتا به پروژه‌های جامع، متوسط، محدود و کوچک بر اساس وسعت، عمق و سطح تاثیر آن و غربالگری آنها لحاظ شده است اما بخاطر فقدان تجربه، انجام آن به صورت آزمون و خطا صورت می‌گیرد. معیارهای فعلی شورای علمی اتا برای تعیین پروژه‌های نیازمند اتا عبارتند از: (آیین نامۀ اتا: 1389، ص16)

1. ميراث فرهنگي و تاريخي

2. تغيير قيمت املاك، خدمات و كالاها

3. آسيب‌هاي اجتماعي

4. نابرابري اقتصادي و اجتماعي

5. فراغت و تفريح

6. ساختار قدرت

7. شبكه‌هاي اجتماعي و خويشاوندي

8. جمعيت و تركيب جمعيتي

9. زيرساخت‌هاي اجتماع

10. تعارضات اجتماعي

11. روابط خانوادگي

12. منظر شهري

13. معيشت و اشتغال

14. هويت محله‌اي و فرهنگي

15. امنيت اجتماعي و انتظامي

16. سلامت و رفاه

17. بار ترافيكي  

به رغم تدوین چارچوب گزارش نهایی، هنوز با فرمت مناسب محیط اجرایی شهرداری فاصله وجود دارد؛ گرچه بخشی از این فاصله ناشی از ماهیت پویای مطالعات اجتماعی است. همچنین فقدان شاخص و استانداردهای مشخص موجب شده وحدت رویه در نظارت بر مطالعات اتا وجود نداشته باشد. لذا تدوین استانداردها و شاخص‌های نظارت و ارزیابی در دستور کار ادارۀ ارزیابی و پیوست اجتماعی قرار گرفته است.

3. مسالۀ مشارکت: به رغم اینکه اساس مطالعات اتا مشارکت مردم در طرح‌ها و پروژه‌هاست، مدیریت شهری به راهکار مشخصی برای مداخله و مشارکت شهروندان دست نیافته است. به نظر می‌رسد مشارکت مردم در پروژه‌های اتا محدود به ابزاری برای جمع‌آوری اطلاعات باشد. انفعال طولانی شهروندان و سنت بالا به پایین در سیاستگذاری و اجرا، جذب موثر مشارکت مردم را به فرایندی زمان بر تبدیل کرده که به مهارت و تبحر زیادی نیاز دارد؛ در حالی که مطالعات اتا نوپاست و در نتیجه پژوهشگران تازه کار آن آنچنانکه باید در این زمینه کارآزموده نیستند. 

*****

علیرغم اینکه راهیابی مطالعات ارزیابی تاثیر اجتماعی به شهرداری تهران در چارچوب رهیافت بالا به پایین صورت گرفته و با مقاومت مسئولان ارشد حوزه‌های مختلف شهری مواجه بوده اما تاکید شهردار تهران و تلاش‌های معاونت اجتماعی- فرهنگی موجب شده قریب به سیصد پروژه تحت ارزیابی تاثیر اجتماعی قرار گیرند. حمایت شورای شهر تهران نیز امکان نهادینه شدن این مطالعات را بالا می‌برد.

آیین نامۀ اتا محصول تلاش و همفکری اساتید دانشگاهی و کارشناسان اجرایی و بهره گیری از تجارب جهانی است و دست اندرکاران آن برای بهبود آن تلاش می‌کنند. نکتۀ به جا مانده، توجه به ضریب نفوذ ارزیابی تاثیر اجتماعی است. به عبارت دیگر، مطالعات ارزیابی از سنخ تحقیقات کاربردی هستند و برای بهبود اجرا انجام می‌شوند لذا باید تمهیداتی برای ضمانت اجرای یافته‌های آن اندیشیده شود. اقداماتی که تاکنون انجام شده معطوف به سفارش، اجرا و نظارت بر مطالعات اتاست و با ابلاغ یافته‌های آن به معاونت ذی‌ربط کار ادارۀ ارزیابی و پیوست اجتماعی پایان می‌یابد بدون اینکه پیگیری در مورد تاثیرگذاری آن بر پروژه‌های شهری صورت گیرد. گرچه ممکن است نبود این ساز و کار بخاطر تازگی ارزیابی تاثیر اجتماعی در شهرداری تهران باشد اما باید مراقب بود که صرف انجام اتا به سنت و رویۀ جاری تبدیل نشود. در واقع تنها پیوست شدن مطالعات توجیهی به بهبود کیفیت پروژه‌های شهری نمی‌انجامد بلکه کاربرد شواهد و مستندات معتبر در طراحی و اجرای آنها اهمیت دارد. برای تحقق این امر، مقتضی است شاخص‌های اثربخشی مطالعات اتا طراحی و در ارزیابی پروژه لحاظ شود تا از فرمایشی شدن آن جلوگیری گردد.

منابع

ابلاغیۀ شمارۀ 260321/8990 معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهردار تهران به شهرداران مناطق 22 گانه، 1389.

ابلاغیۀ شمارۀ 798635/8990 معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهردار تهران به شهرداران مناطق 22 گانه، 1389.

ابلاغیۀ شمارۀ 257542/89990 مدیرکل ادارۀ مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران به پژوهشگران اتا، 1389.

ابلاغیۀ شمارۀ 33709/8910 شهردار تهران، 1389.

ابلاغیۀ شمارۀ 241088/8910 شهردار تهران با موضوع پیوست اجتماعی و فرهنگی طرح‌ها و پروژه‌های شهری، 1389.

ادارۀ ارزیابی و پیوست اجتماعی؛ آیین نامۀ ارزیابی تاثیر اجتماعی، معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، ادارۀ کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی، 1389.

ادارۀ کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران؛ کتابچۀ آموزشی ارزیابی آثار و پیامدهای اجتماعی طرح‌ها و پروژه‌ها (پیوست اجتماعی)، ویرایش دوم: آبان 1388، معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، 1389الف.

ادارۀ کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران؛ دستورالعمل ارزیابی و پیوست اجتماعی و فرهنگی، ویرایش سوم: بهمن 1388، معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، 1389ب.

متن مصوبۀ شورای شهر تهران در الزام شهرداری تهران به انجام مطالعات توجیه فنی، اقتصادی، زیست محیطی، فرهنگی و اجتماعی و ارائۀ برنامۀ زمان بندی برای کلیۀ طرح‌ها و پروژه‌های شهرداری تهران، 1386.

مصاحبه با آقای مهدی امینی، مدیر ادارۀ ارزیابی و پیوست اجتماعی، 1389.

• < قبلی
• بعدی >