Login Register

ورود به حساب کاربری

نام کاربری
رمز عبور *
مرا به خاطر بسپار

ایجاد حساب کاربری

Fields marked with an asterisk (*) are required.
Name
نام کاربری
رمز عبور *
تکرار رمز عبور *
پست الکترونیکی *
تکرار پست الکترونیکی *

بررسی سیاست کشور در خصوص نخبگان علمی

علی وحیدی فردوسی*

مقدمه

برای «بررسی سیاست کشور در خصوص نخبگان علمی»که موضوع این نوشتار است، از «مدل فرایندی سیاستگذاری» استفاده است. بر اساس این مدل می­توان فرایند خط­مشی­گذاری را به مثابه فعالیت­هایی در قالب مراحل شناسایی و تعیین مشکل (مسئله)، تدوین راه­حل­ها، قانونی­کردن، اجرا و ارزیابی در نظر گرفت.

 1.       مسئله

مهاجرت چشمگیر نخبگان علمی از کشور به ویژه در سال­های اخیر به­صورت مساله­ای نگران­کننده درآمده و روشن است که روند توسعه دانش و فناوری در کشورمان از آثار مخرب این پدیده ناگوار بی­نصیب نمانده است.

بالا بودن آمار مهاجرت زنگ خطری است برای کشورهای در حال توسعه مثل ایران است. پیامدهای این مهاجرت می­تواند علاوه  بر خروج میلیاردها تومان از کشور سسب ضعف منابع انسانی و علمی در داخل گردد. بنابراین نیازمند راهکارهای نظری و عملی جهت جلوگیری از خروج  و مهاجرت نخبگان از کشور هستیم

   2.  راه ­حل (سیاست)

برای جلوگیری از پدیده خروج نخبگان علمی و فرار مغزها از کشور و بهره­گیری از ظرفیت نخبگان، برخی نهادها و دستگاه­های اجرائی حمایت­هاییرا از مخترعین و مبتکرینانجام می­دهند. بنظر می­رسد می­توان مجموع این حمایت­ها را به­عنوان سیاست کشور در مقابله با پدیده فرار مغزها در نظر گرفت.در این زمینه نهادهایی چون «بنیاد ملی نخبگان کشور»، «سازمان پژوهش های علمی – صنعتی»، «جشنواره­های بین المللی و جوان خوارزمی»، «جشنواره علوم پزشکی رازی»، «سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان» و «صندوق حمایت از پژوهشگران ایران» حمایت­هایی را از نخبگان علمی کشور به­عمل می­­آورند که از جمله این حمایت­ها می­توان به «ارائه تسهلات برای فعالیت های تحقیقاتی»، «فراهم آوردن تسهیلات و امکانات لازم برای دسترسی به تحقیقات جهانی و شرکت در همایش های داخلی و خارجی»، «اعطای جوایز نقدی و تسهلات برای اعطای وام»، «تسهیلات ورود به دانشگاه»، «امکان شرکت در نمایشگاه های داخل و خارج»، «عضویت مخترعین در مراکز رشد»، «استفاده از تسهیلات ورود به دانشگاه با کسب حد نصاب 88 درصد نمره گزینش آزاد در رشته مورد تقاضا» و «اعطای وام بلاعوض» اشاره کرد.

3.    ارزیابی سیاست

در بررسی سیاست کشور در قبال نخبگان علمی باید به این موارد اشاره کرد:

اول: ضرورت باز تعریف مفهوم نخبه: با توجه به بررسی­های انجام شده در زمینه توجه به نخبگان، مخترعین، مبتکرین و نوآوران در کشور و سازمان­های حمایت­کننده از آنان، به­نظر می­رسد هنوز تعریف درست و دقیقی از جایگاه و نقش آن­ها در فرآیندهای علمی کشور ارائه نشده است.

دوم: «فردگرایی» در سیاست­های حمایتی: آنچه در بررسی حمایت­های سازمان­های متولی در کشور از نخبگان ملاحظه ­می­شود، تمرکز بیش از اندازه بر فردگرایی در پرداختن به نخبگان و حمایت از آنها است. درحالی­که هرچند نخبگان از منظر فردی دارای توانمندی­های برجسته­ای می­باشند، اما در سیاست­گذاری­­ها باید باید به تجربیات جهانی در توجه به کار تیمی و گروهی نیز توجه داشت.

سوم: «نحوه»و «انواع»امتیازدهی به «مخترعین» و «اختراعات»در نهادهای متولی:

  1. در حال حاضر تمام اختراعات ثبت­شده در جایگاهی مشابه و یکسان قرار دارند و بیشتر برای کسب امتیازات مالی و اقتصادی ارائه می­شوند. در حالی­که شاید در اختیار قرار دادن یک آزمایشگاه به یک مخترع، خدمت ارزنده­تری برای او محسوب شود.
  2. باید به این نکته توجه کرد که مشوق­های مادی مزیت نسبی کشور ما نیست. چرا که کشورهای مقصد مهاجرت به مراتب توانایی بیشتری برای حمایت مادی از نخبگان دارند و اساسا مسئله اصلی نخبگان مسئله تامین نیازهای مادی آنها نبوده و صورت مسئله در نزد مسئولان کشور اشتباه و یا جزئی تعریف شده است.
  3. ارائه مشوق­های آموزشی و پژوهشی دارای هدف­گذاری مشخصی به­منظور مدیریت و استفاده بهینه از نخبگان نیست.
  4. آنچه در آیین­نامه­های مرتبط با نخبگانو مخترعین در سازمان­های دولتی اعم از بنیاد ملی نخبگان، جشنواره جوان خوارزمی، جشنواره بین­المللی خوارزمی، سازمان پژوهش­های علمی و صنعتی و سازمان­هایی از این قبیل آمده است، تنها حمایت مالی یا امتیاز ورود بدون کنکور به دانشگاه برای نخبگان است. باید گفت که در این زمینه هماهنگی مناسبی میان سازمان­های دولتی و غیر دولتی وجود ندارد. چه در مرحله شناسایی و ارزیابی طرح­ها و اختراعات و چه در مرحله اعطای امتیاز.
  5. قبل از تشکیل بنیاد ملی نخبگان یکی از مهم­ترین مشکلات کشور، تعدد مراکز فعال در عرصه نخبگان بود. پس از شکل­گیری بنیاد انتظار می­رفت که بنیاد متولی ساماندهی نهادهای مسوول و تقسیم کار مشخص میان آنها باشد. اما بنیاد ملی نخبگان هم به­جای ایفای نقش ستادی، خود بدل به یکی از عناصر صف حمایت از نخبگان شده است.
  6. به­نظر می­رسد مسئله اصلی نخبگان در کشور اعم از اینکه نخبه به خارج برود و یا نرود، دشواری اثرگذاری آنها در مسیر پیشرفت کشور است. در کلامی مختصر، باید عدم مهاجرت نخبگان را در تسهیل امکان اثرگذاری آنها در پیشرفت کشور جستجو کرد.

 دانشجوی دکتری فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم (ع)

تماس با ما

جهت ارتباط با مدیریت، ارسال انتقادات و پیشنهادات و نیز ارسال مقالات و اخبار حوزه سیاست گذاری می توانید با نشانی الکترونیکی زیر تماس حاصل فرمایید .

info@ippra.com

ایپرا تلاش خواهد کرد، در کمترین زمان، به مکاتبات شما پاسخ داده و ترتیب اثر دهد.

درباره ما

 تارنمای «تجزیه و تحلیل سیاست گذاری عمومی» (ایپرا/Ippra) پایگاهی تخصصی است جهت استفاده اساتید، دانشجویان و علاقه مندان حوزه سیاست گذاری عمومی که با هدف توسعه و ترویج گرایشات سیاست گذاری در حوزه فرهنگ، سلامت، علم، صنعت و تجارت فعالیت می کند. در این نشانی اینترنتی می توانید خبرهای سیاست گذاری داخل و خارج از کشور را دنبال و نیز مقالاتی در زمینه بهترین نمونه های سیاست گذاری ایران و سایر نقاط جهان را، مطالعه کنید. ایپرا همچنین، برگزاری دوره های آموزشی و پژوهشی، کلاس ها و مجموعه های کارگاهی مرتبط با این حوزه را برای ادارات، سازمان ها و نهادهای دولتی و خصوصی تضمین می کند.